İlk olarak OPEC üyesi ülkelerinin petrol fiyatlarını çok fazla artırması ile 1970’li yıllarda kullanılan stagflasyon terimi İngilizce iki kelime olan “Stagnation” yani durgunluk veya daralma ve “Inflation” yani enflasyon kelimelerinin birleşiminden oluşan ekonomik bir terimdir. Ekonomik çerçevede hem durgunluğun hem enflasyonun birlikte ortaya çıktığı gözlendiğinde, iki olgunun birbirini tetiklediğini ifade etmek için kullanılır.
Stagflasyonda durgunluk artış gösterir ve istihdam düşerken arzı karşılayacak talep yaratılamaz. Bu da iki olgunun birbirini tetiklemesi paradoksal olarak değerlendirilir. Hem durgunluğun hem enflasyonun yükselmesi, çözümü ve içinden çıkılması zor bir ekonomik dengesizliktir.
Nedenleri
- Fiyatların hızlı bir şekilde artması
- Yanlış maliye ve para politikaları
- Tüketimdeki artışlar
- Enerji kaynaklarında fiyatların yükselmesi
- Finansal krizler
- Döviz kurundaki dengesizlikler
- Para arzının üretimden fazla olması
Sonuçları
- İşsizliğin artış göstermesi
- Enflasyonun artışı ile yatırımların yavaşlaması
- Tüketimin azaltılmasına yönelik önlemlerin alınması
- Maliyet artışı
- Temel geçim öğelerinde fiyat artışları
Stagflasyon Sonrası Ne Olur?
Resesyon (durgunluk) ve enflasyon olgularının bir arada görüldüğü stagflasyonda işsizlik oranı artar ve fiyatlarda hızlı bir yükselme gözlenir. Normal şartlarda işsizlik ve enflasyon arasında ters orantı bulunur, yani birisi yükselirken diğerinin düşüş göstermesi beklenir. Fakat stagflasyon ortaya çıktığında ikisinde de artış gözlenir.
Ekonomilerde enflasyon toplam arzın, toplam talepteki artışı karşılayamaması sonucunda ortaya çıkar. Bu yetersizlik tam istihdamdan kaynaklanır. Yani artık istihdam edilip üretimi artıracak iş gücünün kalmadığı anlamına gelir.
Stagflasyon sonrası ne olduğuna bakmadan önce normalde bir ekonominin nasıl işlediğine bakmak gerekir.
Gelişmekte olan ülkelere bakıldığında kronikleşmiş ve sürekli düşük istihdam görülür. Bu ülkelerde toplam talep arttığında; toplam arzı, istihdam edilebilecek iş gücü olmasına rağmen karşılayamaz. Çünkü üreticiler finansman kaynaklarından yoksundur. Bu ülkeler tam istihdam koşullarını sağlamasalar bile öyle gibi göründükleri bir konuma gelir.
Sanayileşmiş ülkelerde ise durum şu şekildedir: Eğer bu ülkeler tam istihdamın altındaysa bile, toplam talep artışındaki yükselme istihdam artışını, bu artışlar da arz artışını getirir. Böylelikle fiyatlarda bir denge durumu ortaya çıkar. Tersi bir durumda, yani tam istihdam olduğunda ise istihdam artışı olmayacağından arz artışı da gerçekleşmez.
Stagflasyon sonrası ne olduğuna baktığımızda ise, ekonomi hem gelişmekte olan hem de sanayileşmiş ülkelerin gösterdiği tepkileri bir arada verir.
Stagflasyonun Yaşandığı Ekonomilerde Aynı Anda Baş Gösteren İşsizlik Durumunda Şirketlerin Alması Gereken Önlemler Nelerdir?
Stagflasyonun çözümü için öncelikle ülkenin ekonomik tablosu ortaya çıkarılmalıdır. Ekonominin ve enflasyonun canlanması için çalışmalar yapmak bu dönemde çok zordur. Tüm bunlara karşın para politikalarını yanlış yönlendirmekten hızlı bir şekilde uzaklaşılmalı ve yatırımcılara güvence verilmelidir. Diğer yandan döviz kurundaki dengesizliklerle de mücadele amaçlı önlemler alınmalıdır.
- Enflasyonun tetiklenmesine sebep olan ücret ve fiyat artışlarına sınırlama getirilmelidir. Mümkünse tamamen ortadan kaldırmaya yönelik politikalar geliştirilmelidir.
- Gelirler politikası kanununa göre kamu harcamaları ve gelirleri dışındaki tüm ücretlere ve fiyatlara müdahale edilmesi gerekir.
- Vergi temelli gelirler politikasının benimsenmesi gerekir. Vergi temelli gelirler politikasına göre ürünlere veya hizmetlere devlet tarafından bir fiyat skalası belirlenir. Bu belirlemeden sonra belirlenen değeri geçmemek şartı ile fiyat artışı sağlayan firmalar ödüllendirilir. Tam tersi bir durumda, yani bu skalada belirlenen fiyattan daha fazla bir ücret talep eden firmalar vergi yoluyla cezalandırılır.
- Vergi temelli gelir politikasını savunanlar vardır. Savunuculara göre sıkı sıkıya bir para politikası uygulanmasa da bu yöntem ile enflasyon ve fiyat artışı dengede tutulabilir.
- Başvurulabilecek diğer bir yöntem de indekslemedir. İndeksleme, maaş gibi değişkenlerin fiyat indeksi gözetilerek reel değerlere dönüştürülmesidir. Bu yöntemle olası bir fiyat artışıyla karşılaşılsa bile reel ücretler koruma altındadır.
